Zabezpieczenie spłaty rat w pozwie zbiorowym przeciwko mBank S.A. – co oznacza dla pozostałych Frankowiczów oraz banków?

Pozew grupowy przeciwko mBankowi S.A. został początkowo zainicjowany przez około 500 powodów, jednak w toku postępowania strona powodowa rozwijała się, aby finalnie osiągnąć imponującą liczbę 1725 Frankowiczów. Powodowie żądali unieważnienia umów o kredyty hipoteczne waloryzowane kursem franka szwajcarskiego, lub (ewentualnie) unieważnienia części zapisów tychże umów z uwagi na nieuczciwy charakter postanowień zawierających nieprawidłowy mechanizm waloryzacji kredytu. Podkreślono również istnienie podwójnej waloryzacji, czyli stosowanie przez bank dwóch różnych kursów waluty: niższego kursu kupna przy wypłacie kredytu oraz wyższego kursu sprzedaży przy spłacie – tym samym przeniesienie ryzyka kursowego na kredytobiorcę. Zarzucono także zachwianie równowagi kontraktowej oraz nierównomierny rozkład ryzyka związanego z zawarciem umów kredytu. Nieważności powodowie dopatrują się w naruszeniu zasad współżycia społecznego oraz przepisów prawa bankowego i kodeksu cywilnego.

Sąd Okręgowy w Łodzi nie przychylił się do argumentacji Frankowiczów – w 2018 roku oddalił ich powództwo. Powodowie nie zgodzili się na taki obrót sprawy i wskutek ich apelacji Sąd Apelacyjny uchylił wyrok Sądu Okręgowy oraz przekazał sprawę do ponownego rozpoznania. Za podstawę swojej decyzji wskazał nierozpoznanie istoty sprawy oraz brak analizy wskazanych przez powodów postanowień pod kątem ich niedozwolonego charakteru.

Jako że przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania wiąże się z dłuższym oczekiwaniem na prawomocne rozstrzygnięcie, Sąd Apelacyjny postanowił zabezpieczyć roszczenia Frankowiczów.

Zgodnie z postanowieniem, na czas trwania postępowania zawieszono obowiązek świadczenia comiesięcznych rat kapitałowo-odsetkowych, spełnianych przez kredytobiorców w pełnej wysokości, w wykonaniu zawartych umów kredytowych na rzecz banku, o ile łącznie zostaną spełnione następujące warunki:

1. suma wszystkich świadczeń pieniężnych zrealizowanych na rzecz banku w wykonaniu umowy kredytowej będzie wyższa niż kwota kredytu w złotych polskich rzeczywiście udostępniona przez bank,
2. kredytobiorca złoży wobec banku pisemne oświadczenie, zawierające: numer umowy, wskazanie, że suma jego świadczeń przewyższa kwotę udostępnionego kredytu oraz datę dzienną, od której zamierza skorzystać z zawieszenia obowiązku świadczenia rat kapitałowo-odsetkowych.

Sąd Apelacyjny dodatkowo zakazał bankowi składania oświadczeń wzywających do zapłaty oraz oświadczenia o wypowiedzeniu umowy kredytu, których podstawą byłoby powołanie się na brak realizacji świadczenia pieniężnego w zakresie związanym z wykonaniem zabezpieczenia udzielonego przez sąd. Postanowieniu została nadana klauzula wykonalności.

Co zatem Frankowicze musieli wykazać, aby uzyskać zabezpieczenie tej treści? Uzyskanie zabezpieczenia wymaga uprawdopodobnienia roszczenia oraz wykazania interesu prawnego w jego udzieleniu. Interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia istnieje wtedy, gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie. Sposób uprawdopodobnienia jest kwestią indywidualną i zależy od stanu faktycznego danej sprawy. Muszą natomiast istnieć podstawy aby założyć, że roszczenie w rzeczywistości istnieje, ponieważ oceny tej sąd dokonuje jeszcze przed wydaniem postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia, na podstawie posiadanego materiału procesowego. Roszczenie jest prawdopodobne, jeżeli istnieje słuszna podstawa do przypuszczenia, że ono istnieje i jest wymagalne.

Roszczenia w sprawach frankowych, ze względu na swoją specyfikę, będą uprawdopodobnione miedzy innymi wtedy, kiedy w przedmiocie badanej umowy zapadły już wyroki i sąd może oprzeć się o to orzecznictwo analizując stan prawny i faktyczny w sprawie. Podkreślić należy, że posłużenie się w umowie kredytowej klauzulami wpisanymi do rejestru klauzul niedozwolonych ma również duże znaczenie dla oceny uprawdopodobnienia roszczeń (np. w przypadku umów mBanku S.A. – dawniej BRE Banku S.A. oraz Banku Millennium S.A.).

Należy zwrócić uwagę na zmianę orzecznictwa w zakresie zabezpieczeń w sprawach frankowych. Zawieszenie spłaty rat kredytu było zjawiskiem niespotykanym jeszcze kilka miesięcy temu, natomiast obecnie zdarza się już coraz częściej, czego przejawem jest również omawiane masowe zabezpieczenie w pozwie grupowym.

Co istotne, postanowienie zostało wydane jeszcze przez Sąd Apelacyjny, a zatem zanim tenże sąd zdążył przekazać akta sprawy Sądowi Okręgowemu, w związku z czym, jako że zostało wydane przez sąd II instancji, nie podlega ono zaskarżeniu. Bank co prawda wydał komunikat, w którym poinformował o zaskarżeniu postanowienia, ale decyzja sądu w jego przedmiocie jeszcze nie zapadła.

Jakie znaczenie dla Frankowiczów ma omawiane postanowienie Sądu Apelacyjnego w Łodzi? W mojej opinii doniosłe, ponieważ Frankowicze, którzy nadpłacili kapitał kredytu, a zatem oddali bankowi więcej niż od niego otrzymali, mogą liczyć na zawieszenie spłaty rat kredytu, o ile wnoszą o unieważnienie umowy w całości. W takiej sytuacji dalsza spłata kredytu w toku postępowania oznacza dalszą nadpłatę kapitału, a co za tym idzie – coraz  większą stratę po stronie kredytobiorcy i rosnąca kwota do zwrotu po stronie banku z uwagi na bezpodstawne wzbogacenie kosztem kredytobiorcy. Można zatem żądać zawieszenia spłaty rat kredytu bazując na prostym wyliczeniu arytmetycznym sprowadzającym się do zestawienia ze sobą dwóch kwot, które odpowiadają wzajemnym roszczeniom stron umowy.

A co oznacza to dla banków? – koniec bezpodstawnego wzbogacania się kosztem kredytobiorców, którzy zwrócili już kapitał kredytu. Wiąże się to również z dalej idącymi konsekwencjami, m. in. utratą stałych wpływów od części kredytobiorców i zmniejszeniem obrotów banku. W sprawie, w której powodów uprawnionych do zawieszenia spłaty rat kredytu liczy się w setkach, zmniejszenie wpływów z tytułu rat kapitałowo-odsetkowych wiąże się ze znaczną stratą. Czy wpłynie to negatywnie na finalną wypłacalność banków? Obecnie trudno powiedzieć – będziemy badać dalszy rozwój tej sytuacji.

Końcowo pojawia się jeszcze pytanie, czy tylko kredytobiorcy, którzy zapłacili bankowi więcej niż od niego otrzymali, kwalifikują się do uzyskania zabezpieczenia w postaci zawieszenia spłaty rat. W mojej opinii – nie. Podstawą do udzielenia zabezpieczenia jest, jak zostało to omówione powyżej, wykazanie interesu prawnego w uzyskaniu zabezpieczenia oraz uprawdopodobnienie roszczenia. Oznacza to, że nie należy uzależniać udzielenia zabezpieczenia wyłącznie od wyniku zestawienia wysokości wzajemnych roszczeń stron postępowania, niemniej jednak orzecznictwo z ostatnich miesięcy wskazuje, że nadpłata kapitału kredytu jest istotnym czynnikiem wpływającym na decyzję sądu.

Należy pamiętać, że do każdej sprawy sąd podchodzi indywidualnie i wiele zależy od sposobu umotywowania wniosku oraz prezentowanej argumentacji. W zakresie zabezpieczenia roszczeń Frankowiczów Kancelaria stale analizuje pojawiające się orzecznictwo oraz wyciąga wnioski z nich płynące tak, aby interes naszych klientów był w jak najszerszym zakresie zabezpieczony.