Kredyt frankowy denominowany a indeksowany – różnice 

W związku z nieustającym zainteresowaniem kwestią nieważności umów kredytu hipotecznego powiązanego z frankiem szwajcarskim oraz kolejnymi orzeczeniami sądów krajowych, jak również nowymi pytaniami prawnymi kierowanymi do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, coraz więcej kredytobiorców podejmuje próbę walki o swoje prawa z bankowymi gigantami. Jednym z pierwszych pytań, jakie kredytobiorca frankowy może usłyszeć od prawnika, któremu powierzy analizę umowy kredytu, jest to, czy kredyt jest denominowany, czy indeksowany do waluty obcej. Niewiele osób zdaje sobie sprawę, że kredyty frankowe nie są jednorodne, warto zatem wyjaśnić, na czym polegają różnice między kredytem frankowym denominowanym a indeksowanym, a także – co najistotniejsze – czy różnice te wpływają na możliwość skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego i na wygraną z bankiem. W tym artykule wyjaśniamy wątpliwości związane z typami kredytów frankowych.

Umowy kredytu powiązane z frankiem szwajcarskim

Jak wskazywaliśmy w innych wpisach na naszym blogu, w latach 2004-2008 kredyty frankowe były jednymi z najpopularniejszych produktów bankowych w Polsce, co było spowodowane stabilnością waluty (franka szwajcarskiego) oraz nad wyraz optymistycznym nastawieniem całej branży bankowej i doradztwa kredytowego. Pracownicy banków masowo polecali kredyty frankowe jako opłacalne i bardzo bezpieczne. 

Nie bez wpływu na popularność kredytów frankowych pozostawał fakt, że kredytobiorcy najczęściej mieli wyższą zdolność kredytową do zaciągnięcia kredytu powiązanego z frankiem szwajcarskim niż kredytu złotowego. 

Rodzaje kredytów frankowych

Kredyty frankowe można podzielić na denominowane oraz indeksowane 

Już na pierwszy rzut oka widać, że to, co łączy oba rodzaje umów kredytu, to powiązanie z walutą obcą – niekoniecznie z frankiem szwajcarskim. Z powiązaniem kredytu z walutą obcą wiązało się ryzyko kursowe, które obciążało głównie kredytobiorców. Od kredytu złotówkowego kredyt frankowy różni się przede wszystkim:

• powiązaniem z walutą obcą;
• ryzykiem kursowym;
• rodzajem oprocentowania.

Podczas gdy kredyty złotówkowe oprocentowane są zgodnie ze wskaźnikiem WIBOR, oprocentowanie kredytów frankowych wyznacza wskaźnik LIBOR.

Umowa kredytu indeksowanego do franka szwajcarskiego

Kredyt indeksowany do waluty obcej to taki, w którym wartość zobowiązania w umowie wyrażona jest w złotówkach. Wypłata takiego kredytu następowała również w złotych polskich, a następnie przeliczana była przez bank na franki szwajcarskie, celem ustalenia zobowiązania kredytobiorcy we frankach szwajcarskich. 

Co istotne, do wszystkich przeliczeń banki stosowały własne tabele kursowe. Do ustalania harmonogramu spłat oraz salda kredytu bank stosował franki szwajcarskie według własnego kursu kupna/sprzedaży.

Również wysokość rat kapitałowo-odsetkowych była uzależniona od kursu franka szwajcarskiego, ustalanego indywidualnie przez bank udzielający kredytu. Kredytobiorcy do dnia wejścia w życie tzw. ustawy antyspreadowej w 2011 r. spłacali swoje kredyty w złotówkach, które były przez bank przeliczane na franki szwajcarskie. W praktyce oznaczało to, że w przypadku wzrostu kursu franka, wysokość rat kredytu również wzrastała. Zmiana kursu franka szwajcarskiego wpływała również na saldo kredytu, o czym kredytobiorcy nie byli informowani.

W sytuacji, w której kredytobiorca decyduje się na kredyt indeksowany, zna dokładną kwotę kredytu, ponieważ jest ona wyrażona w złotówkach, niemniej zarówno wysokość rat, jak i całkowita kwota zobowiązania, uzależniona jest od aktualnego kursu waluty obcej, a tym samym kredytobiorca nie wie, ile tak naprawdę wynosi jego zobowiązanie wobec banku i od jakiej kwoty bank nalicza odsetki.

Umowa kredytu denominowanego kursem waluty obcej

Kredyt denominowany charakteryzuje się tym, że kwota kredytu jest wyrażona w umowie w walucie obcej (najczęściej w CHF). Natomiast wypłata kredytu następowała w złotych polskich po przeliczeniu według kursu własnego ustalanego indywidualnie przez bank (z tabeli banku z dnia wypłaty). Stąd też kredytobiorca nie miał pewności, ile dokładnie pieniędzy otrzyma od banku.

Saldo kredytu, na podstawie którego sporządzano harmonogram spłat, ustalane było również we frankach szwajcarskich według kursu wewnętrznego banku. Z kolei spłaty rat kapitałowo-odsetkowych, do dnia wejścia w życie tzw. ustawy antyspreadowej w 2011 r. dokonywane były przez kredytobiorców w złotych polskich. Niektóre banki, jak Deutsche Bank, Fortis czy Nordea, umożliwiały kredytobiorcom spłatę kredytu w walucie od chwili zawarcia umowy, niestety często jedynie na papierze.

Kredyt denominowany był o tyle ryzykowny, że kredytobiorca aż do chwili wypłaty pozostawał w niewiedzy, jaka kwotę otrzyma od banku, ponieważ zależało to od kursu waluty obcej w dniu wypłaty.

Kwota świadczenia kredytobiorcy nie została określona. Na tle kredytów denominowanych powstają zatem istotne wątpliwości co do spełnienia wymagań umowy kredytu zawartych w art. 69 ust. 2 pkt 2 prawa bankowego, w sytuacji, gdy w umowie takiej, jako nazwanej, należy wskazać kwotę kredytu, należącą do jej essentialia negotii, czyli elementów definiujących umowę

Kredyt indeksowany/denominowany do waluty obcej – różnice 

Podstawowa różnica między kredytem indeksowanym a denominowanym dotyczy waluty, w jakiej kwota kredytu jest wyrażona w umowie. W przypadku kredytu indeksowanego kwota kredytu jest wyrażona w złotych polskich, natomiast w przypadku kredytu denominowanego kwota kredytu jest wyrażona w walucie obcej, najczęściej we frankach szwajcarskich, ale też w EUR, USD, JPY.

Możliwość pozwania banku

Zarówno w przypadku kredytu denominowanego, jak i indeksowanego kredytobiorcy, mogą wytoczyć przeciwko bankowi powództwo o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego w związku z nieważnością umowy oraz o zapłatę wszelkich kwot wpłaconych na rzecz banku tytułem świadczenia nienależnego. W przypadku obu typów kredytów frankowych wskazuje się jako główną przyczynę nieważności stosowanie przez banki klauzul abuzywnych oraz to, że ryzyko kursowe obciążało jedynie kredytobiorców, a banki stosowały do przeliczeń indywidualnie określane przez siebie kursy walut.

Podsumowanie

Kredyt indeksowany i denominowany to dwa rodzaje kredytów frankowych, które różnią się między sobą pod względem waluty, w której wyrażono kwotę kredytu w umowie oraz poziomem ryzyka kursowego. Kredytobiorcy, którzy zaciągnęli kredyty frankowe, mogą jednak pozwać bank, niezależnie od typu zaciągniętego kredytu.

Sąd Najwyższy w wyroku z 27 listopada 2019 r., sygn. akt II CSK 483/18 wskazał, że omawiane typy kredytów co do zasady nie różną się od siebie.

„Skarżąca zawarła z poprzednikiem prawnym pozwanego umowę kredytu denominowanego, w której kwota kredytu została wyrażona w walucie obcej (CHF), a wypłacona w walucie krajowej (PLN) według klauzuli umownej opartej na kursie kupna CHF obowiązującym w dniu uruchomienia kredytu, zaś spłata kredytu następowała w walucie krajowej. Rację ma zatem skarżąca, że udzielony jej kredyt nie był kredytem walutowym, skoro mimo jego udzielenia w walucie obcej, nie był on ani wypłacony, ani spłacany w tej walucie. Funkcjonalnie nie różnił się on od kredytu indeksowanego w walucie obcej – posłużenie się w umowie walutą obcą służyło jedynie zastosowaniu – właśnie w postaci waluty obcej – innego niż pieniądz miernika wartości, a nie transferu waluty obcej do kredytobiorcy i spełnianiu świadczeń w tejże walucie”.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 listopada 2019 r., sygn. akt IV CSK 13/19 uporządkował rodzaje kredytów, nie pozostawiając przy tym wątpliwości, że zarówno kredyt indeksowany, jak i denominowany nie są kredytami walutowymi: „W pierwszej kolejności należy wskazać, że z punktu widzenia polskiego systemu prawnego można wyróżnić trzy rodzaje kredytów, w których występuje (w różnych rolach) waluta obca: indeksowany, denominowany i walutowy. W kredycie indeksowanym kwota kredytu jest podana w walucie krajowej i w tej walucie zostaje wypłacona, ale zostaje przeliczona na walutę obcą według klauzuli umownej opartej również na kursie kupna tej waluty obowiązującym w dniu uruchomienia kredytu, przy czym spłata kredytu następuje w walucie krajowej. W kredycie denominowanym kwota kredytu jest wyrażona w walucie obcej, a zostaje wypłacona w walucie krajowej według klauzuli umownej opartej na kursie kupna waluty obcej obowiązującym w dniu uruchomienia kredytu, zaś spłata kredytu następuje w walucie krajowej. Z kolei w kredycie walutowym kwota kredytu jest wyrażona w walucie obcej i spłata również jest dokonywana w tej walucie. Tylko w tym ostatnim wypadku roszczenie kredytobiorcy w stosunku do kredytodawcy jest wyrażone w walucie obcej, tj. kredytobiorca może żądać od kredytodawcy wypłaty kwoty kredytu w walucie obcej. W dwóch pozostałych wypadkach żądanie kredytobiorcy w stosunku do kredytodawcy w zakresie spełnienia świadczenia (czyli wypłaty kwoty kredytu) dotyczy wyłącznie waluty krajowej. Nieprawidłowe jest zatem zrównywanie kredytów denominowanych z kredytami walutowymi”.